Նրանք դեռ հեռվից նշմարեցին մոտեցող կերպարանքը, քանի որ վերջինս աչքի էր ընկնում: Նա ծեր էր թվում, բայց երբ մոտեցավ, նկատեցին, որ հազիվ քսան տարեկան կլիներ: Ծերունու դեմքով այդ երիտասարդը նստեց նրանց մոտ՝ նստարանին, ապա կողքիններին ցույց տվեց այն, ինչ իր ձեռքում էր:
-Սա մեր խոհանոցի ժամացույցն էր,-ասաց նա, և բոլորը, որ նստարանին՝ արևի տակ, նստած էին, հայացքով հերթով զննեցին այն,- գտել եմ: Սա է միայն մնացել:
Երիտասարդը, որ ծերունու նման էր, ձեռքին պահել էր խոհանոցի ժամացույցի սպիտակ շրջանակը և մատներով շոշափում էր կապույտ ներկված թվերը:
— Այն այլևս ոչ մի արժեք չունի,- շարունակեց նա հանդարտորեն,- ես դա գիտեմ: Այն նաև առանձնապես գեղեցիկ չէ: Հիմա սովորական ափսեի նման է՝ պարզապես սպիտակ լաքով պատված: Բայց ես կարծում եմ, որ կապույտ թվերը բավական գեղեցիկ տեսք ունեն: Սլաքները, իհարկե, զուտ թիթեղյա են, սակայն այլևս չեն շարժվում: Ներսում ջարդված է, դա անկասկած է: Բայց տեսքը առաջվա նման է, նույնիսկ եթե հիմա այլևս չի աշխատում:
Նա մատների ծայրով մի զգույշ շրջան արեց ժամացույցի շրջանակի երկայնքով: Ապա կրկին ասաց կամացուկ.
— Միայն սա է մնացել:
Նրանք, որ նստարանին՝ արևի տակ էին նստած, հայացքները չբարձրացրին: Նրանցից մեկը՝ մի տղամարդ, աչքը գցեց իր կոշիկներին, ապա՝ կողքի մանկասայլակով կնոջը: Քիչ անց մեկ ուրիշն ասաց.
— Դուք հավանաբար ամեն բան կորցրել եք:
— Հա՛, հա՛,- պատասխանեց երիտասարդը այնպես, կարծես հենց այդ հարցին էր սպասում,- պատկերացրե՛ք, ամեն ինչ: Միայն սա է ինձ մոտ: Սա է մնացել,- և կրկին ձեռքն առավ ժամացույցը, քանի դեռ մյուսներին այն ծանոթ չէր թվացել:
— Բայց այն այլևս չի աշխատում,- ասաց կինը:
-Չէ՛, չէ՛, դա ճիշտ չէ: Այն պարզապես կոտրված է: Ես դա հաստատ գիտեմ, բայց այն ամբողջովին առաջվա նման է՝ սպիտակ ու կապույտ,- և նա նորից հայացքով ցույց տվեց ժամացույցը:- Իսկ գիտեք՝ ի՞նչն է ամենահետաքրքիրը,-շարունակեց նա ոգևորությամբ,- ես այդ մասին ձեզ դեռ ոչինչ չեմ պատմել: Ամենահետաքրքիրը դեռևս առջևում է. պատկերացնո՞ւմ եք, երկուսն անց կեսի վրա է այն կանգ առել: Ուղիղ երկուսն անց կեսի վրա, պատկերացնո՞ւմ եք:
— Հետևաբար ձեր տունը, անկասկած, երկուսն անց կեսին է փլվել,-ասաց տղամարդը և մի ինքնագոհ շարժումով ստորին շրթունքը առաջ քաշեց:-Ես շատ եմ լսել, որ երբ ռումբ է ընկնում, ժամացույցները կանգ են առնում: Դա ճնշման հետևանք է:
Երիտասարդը հայացքը հառեց ժամացույցին և մտածկոտ շարժեց գլուխը.
-Ո՛չ, սիրելի՛ պարոն, ո՛չ: Դուք սխալվում եք: Դա ռումբի հետ որևէ կապ չունի: Դուք չպետք է ամենը ռումբի հետ կապեք: Ո՜չ: Երկուսն անց կեսին մի բոլորովին այլ բան էլ է եղել, որի մասին դուք դեռ չգիտեք: Դա պարզապես հետաքրքիր զուգադիպություն է, որ այն ուղիղ երկուսն անց կեսին է կանգ առել, ոչ թե ասենք չորսին կամ յոթին մեկ քառորդ պակաս: Ես միշտ տուն էի վերադառնում երկուսն անց կեսին: Գիշերները: Համարյա միշտ երկուսն անց կեսին: Դա պարզապես զուգադիպություն է,-նա նայեց մյուսներին, բայց թվում էր՝ իր աչքերը այլևս իրեն չեն պատկանում,-ես, իհարկե, քաղցած էի լինում: Տուն հասնելուն պես անմիջապես խոհանոց էի մտնում: Դա սովորաբար տեղի էր ունենում երկուսն անց կեսին մոտ: Իսկ քիչ անց մայրս էր գալիս: Ես ինչքան էլ փորձում էի դուռը կամաց բացել, նա միշտ լսում էր: Եվ մինչդեռ ես մութ խոհանոցում ուտելու բան էի փնտրում, նա վառում էր լույսը: Նա սովորաբար իր բրդյա ժակետով և կարմիր շալով էր լինում: Եվ բոբիկ: Միշտ բոբիկ (այդ ժամանակ մեր խոհանոցը սալիկապատ էր): Նա աչքերը կկոցում էր, որովհետև լույսը նրա աչքերին ուժեղ էր թվում: Չէ՞ որ գիշերվա այդ ժամին նա պետք է արդեն քնած լիներ: «Կրկին այսքա՜ն ուշ»,-միշտ ասում էր նա: Այլևս ոչինչ չէր ասում: Միայն՝ «կրկին այսքա՜ն ուշ»: Ապա նա ինձ համար տաք ընթրիք էր պատրաստում և նայում, թե ինչպես եմ ուտում: Այդ ժամանակ նա անդադար ոտքերը իրար էր շփում, քանի որ սալիկները շատ սառն էին: Գիշերվա ժամերին հողաթափեր չէր հագնում: Երկար մնում էր ինձ մոտ նստած, այնքան երկար, մինչև վերջացնում էի ուտելը: Ապա ես լսում էի՝ ինչպես է նա ափսեները իրար վրա դարսում, երբ իմ սենյակում արդեն լույսը անջատած էի լինում: Ամեն գիշեր հենց այդպես էր լինում: Եվ հիմնականում` երկուսն անց կեսին: Ես կարծում եմ՝ ամբողջովին հասկանալի է, որ նա գիշերը՝ երկուսն անց կեսին, խոհանոցում ինձ համար ուտելու բան էր պատրաստում: Ինձ համար դա սովորական էր: Նա միշտ այդպես էր անում: Եվ ոչինչ չէր ասում: Միայն՝ «կրկին այսքա՜ն ուշ»: Նա ամեն անգամ այդպես էր ասում: Ես չեմ կարող դա այլևս չլսել: Այն ինձ համար այնքան սովորական է դարձել: Ամբողջը միշտ հենց այդպես էլ եղել է:
Նստարանին նստածները լուռ հոգոց հանեցին: Ապա տղամարդը ցածրաձայն հարցրեց.
-Իսկ հիմա՞:
Երիտասարդը իր ոչինչ չասող հայացքը հառեց մյուսներին, ապա կամացուկ շշնջաց՝ դեմքը խոնարհելով դեպի ժամացույցի սպիտակակապտավուն շրջանակը.
-Հիմա՞, հիմա ես գիտեմ, որ դա դրախտն էր:
Նստարանին նստածները լուռ էին: Ապա կինը հարցրեց.
-Իսկ ձեր ընտանի՞քը:
Նա ծիծաղեց շփոթված.
-Ա՜խ, Դուք նկատի ունեք ծնողների՞ս: Հա՜: Նրանք էլ են կորած: Ամեն ինչ կորած է: Պատկերացնո՞ւմ եք՝ ամեն ինչ: Ամեեեն իիինչ կորաաած է:
Նա շփոթված ծիծաղեց՝ նայելով մյուսներին: Բայց նրանք իրեն չէին նայում: Ժամացույցը կրկին ձեռքն առավ և դարձյալ ծիծաղեց: Ծիծաղեց.
-Միայն սա է ինձ մոտ: Սա է մնացել: Եվ ամենահետաքրքիրն այն է, որ այն ճիշտ երկուսն անց կեսին է կանգ առել: Ճիշտ երկո՛ւսն ա՛նց կեսի՜ն:
Այլևս նա ոչինչ չասաց: Բայց հիմա ավելի էր նմանվել ծերունու: Իսկ կողքին նստած տղամարդը հայացքը գցեց իր կոշիկներին, բայց չնկատեց դրանք. շարունակ դրախտ բառի մասին էր մտածում:
Առաջադրանքներ
Ա) Դո՛ւրս գրեք այն արտահայտություններն ու նախադասությունները, որոնք նկարագրում են գլխավոր հերոսի հոգեվիճակը: Հիմնավորե՛ք Ձեր ընտրությունը:
Ծերունու դեմքով այդ երիտասարդը — Այս արտահայտություն հետաքրքիր ձևով է ներկայացնում ու բնութագրում գլխավոր հերոսին։ Այն ցույց է տալիս նրա ոգևորվածությունը ու անցյալը հիշելու ու «վերականգնելու» սուր ցանկությունը։ Կարծում եմ, որ սա ցույց է տալիս, որ «ծերունու դեմքով», այսինքն ի նկատի ունենալով տարիքն ու փորձը, և «երիտասարդը»՝ մանկությունից հետաքրքիր ու «սիրտ կոտրող» հիշողություններ ու պահեր հիշելու համար գործածված բնութագրիչ։
Այն այլևս ոչ մի արժեք չունի — Սա առաջին հայացքից կարող ենք դիտարկել որպես սովորական նախադասություն, սակայն եթե «խորանանք», ապա կհասկանանք, որ այն ավելի մեծ իմաստ ունի, ինչպես օրինակ մարդու կամ կյանքի «անպետք» լինելը։ Ըստ էության, այն կապ ունի գլխավոր հերոսի հոգեվարքի հետ, սակայն սա կարելի է նաև կապել «ընդհանուր» մարդկային հոգեբանությանը։ Ժամացույցը դա նույն կյանքն է, որը մարդ ապրում է, սակայն գալիս է մի պահ, երբ տեղի է ունենում այնքան ցավոտ ու հիշվող պահ, որ այդ «ժամը» դաջվում է մարդու մեջ ու չի մոռացվում։ Այսինքն, այն ինչ-որ հանգամանքներում մարդու համար «արժեզրկվում» է, որովհետև մարդը մտածում է, թե ինչու այդ ճակատագիրը արժանացավ հենց իրեն, ինչու հենց իրեն ու սկսում է մտածել, որ կյանքը անարժեք է, անիմաստ, այսինքն էլ իրենից ոչ մի կարևոր «արժեք» չի ներկայացնում։ Այդ իսկ պատճառով վատ դեպքերը ավելի երկար են ժամանակ են «տանջում» մարդուն։
Ամեն ինչ կորած է — Այս նախադասությունը, ինչպես և նախորդը, նույն իմաստն է կրում, բայց սա ավելի լավ է բնութագրում այդ պահին գլխավոր հերոսի ապրած հոգեվարքը։ Այս նախադասությունից կարող ենք եզրակացնել, որ գլխավոր հերոսը «շտապողական» էր, շփոթված, անընդհատ փորձում էր ավելի շատ խոսել դրա մասին, նույնիսկ «չհասցնելով» գտնել անհրաժեշտ բառերը։ Այս նախադասությունը թույլ է տալիս հասկանալ, թե ինչպիսի վիճակում կգտնվի մարդը, եթե հասկանա, որ կյանքը «արժեզրկվել» է։
Ներսում ջարդված է, դա անկասկած է: Բայց տեսքը առաջվա նման է, նույնիսկ եթե հիմա այլևս չի աշխատում — Հետևյալը կարող ենք կապել ինչպես գլխավոր հերոսի, այնպես էլ ժամացույցի հետ, սակայն այն ի սկզբանե կապված էր ժամացույցի հետ։ «Ներսում ջարդված» լինելը նույնն է ինչ «կյանքից» կտրվածը, աշխարհից «հետ մնացածը»։ Մարդ, ով այդպիսի հոգեվարք է ապրում, հասկանում է, որ կյանքը «բացասական է տրամադրված» նրա դեմ, որ մարդիկ իրենց հայացքները «թեքել» են իրենից, որ կյանքը այլևս նրա համար «արժեք» չունի։ Ուստի և մտածում ենք, որ այն ներսից «ջարդված» է ու նրան «վերականգնելու» համար գրեթե բոլոր հույսերը մարել են։
Բ) Բացատրե՛ք հետևյալ հատվածը՝ ուշադրություն դարձնելով ընդգծված նախադասության վրա։
-Իսկ հիմա՞:
Երիտասարդը իր ոչինչ չասող հայացքը հառեց մյուսներին, ապա կամացուկ շշնջաց՝ դեմքը խոնարհելով դեպի ժամացույցի սպիտակակապտավուն շրջանակը.
-Հիմա՞, հիմա ես գիտեմ, որ դա դրախտն էր:
Եթե «նայենք» ուղիղ իմաստով, ապա «դրախտ» հասկացությունը կապված է իր անցյալի հետ, այնտեղ որտեղ նա իրեն լավ էր զգում, սակայն եթե ավելի «խորանանք»,5= ապա դա սկսում է կապ «հաստատել» արդեն մարդկային այն «ճնշող» զգացողությունների ու տպավորությունների հետ, որոնք «ապրել» է գլխավոր հերոսը։ «Դրախտ» հասկացությունը կարելի է վերլուծել շատ հեշտ՝ ընտանիքի կողքին։ Այն ժամանակ, երբ դեռ նա ավելի երիտասարդ էր, աշխատում էր, գիշերը ժամը երկուսանց կես տուն էր գալիս, ու մայրիկը իր համար համեղ ուտելիքներ էր պատրաստում, դա իր համար իսկական «դրախտ» էր։ Այն ջերմությունը, երջանիկ պահերը, սերն ու ուրախությունը, օգնելու վառ ցանկությունը, հպարտանալու ամեն պահը արդեն չէր կարող վայելել գլխավոր հերոսը, քանզի իր կողքին այևս չկային այն մարդիկ, ովքեր կկարողանային իրականացնել այդ երազանքը։ Ես դա նույնպես համարում եմ «դրախտ», սակայն ոչ դաշտավայր՝ ծաղիկներով, այլև իսկական սեր ու հավատարմություն, վստահություն ու երջանկություն։
Արփի Մաթևոսյան 